Trong văn miêu tả, để tăng tính sinh động và đặc sắc cho con vật, sự vật, cây cối, chúng ta thường sử dụng các biện pháp tu từ. Một trong những biện pháp đó chính là nhân hóa. Vậy nhân hóa là gì? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Nhân hóa – Sự gần gũi và biểu thị tình cảm của con người

Nhân hóa là việc gọi và miêu tả con vật, cây cối, đồ vật… bằng những từ ngữ thường được dùng để gọi hoặc miêu tả con người. Nhờ việc nhân hóa, thế giới của loài vật, đồ vật, cây cối trở nên gần gũi với con người, đồng thời biểu thị những suy nghĩ, tình cảm của con người.

Ví dụ:

• Ông trời
• Mặc áo giáp đen
• Ra trận
• Muôn nghìn cây mía
• Múa gươm
• Kiến
• Hành quân
• Đầy đường

(Mưa – Trần Đăng Khoa)

Trong đoạn thơ trên, chúng ta có các sự vật như: Trời, cây mía, kiến. Trong đó:

• Trời được gọi là ông, và được miêu tả mặc áo giáp và ra trận.
• Cây mía được miêu tả đang múa.
• Kiến được miêu tả hành quân.

Những từ như “ông”, “mặc áo”, “ra trận”, “múa”, “hành quân” đều là từ ngữ thông thường dùng để gọi hoặc miêu tả người, và trong đoạn thơ này, chúng được sử dụng để gọi hoặc miêu tả đồ vật, cây cối, con vật.

Cách sử dụng nhân hóa này giúp chúng ta hình dung chính xác và sinh động quang cảnh thiên nhiên trước cơn mưa, khiến cho các sự vật trở nên gần gũi và sống động. Đồng thời, nó biểu thị suy nghĩ và tình cảm của sự vật khi trời sắp mưa: hối hả, nhộn nhịp, khẩn trương đan xen với niềm vui, niềm hân hoan. Đây cũng là sự thể hiện tài quan sát và tình yêu thiên nhiên của nhà thơ Trần Đăng Khoa.

Các kiểu nhân hóa

Phương pháp nhân hóa được chia thành ba loại chính:

– Dùng từ ngữ dành cho người để gọi vật

Ví dụ: “Từ đó, lão Miệng, bác Tai, cô Mắt, cậu Chân, cậu Tay lại thân mật sống với nhau, mỗi người một việc, không ai tị ai cả”. (Truyện Ngụ ngôn)

Các từ “lão”, “bác”, “cô”, “cậu” đều là từ ngữ dành cho người được sử dụng để gọi vật.

– Dùng từ ngữ về hoạt động, tính chất của người để miêu tả hoạt động, tính chất của vật

Ví dụ: “Gậy tre, chông tre, chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín.” (Cây tre Việt Nam – Thép Mới).

Cây tre được miêu tả bằng các hoạt động như “chống lại”, “xung phong”, “giữ”. Đây là các hoạt động thường được người dùng để miêu tả hoạt động của mình, nhưng trong trường hợp này, chúng được sử dụng để miêu tả hoạt động của vật.

– Trò chuyện, xưng hô với vật như với người

Ví dụ:

Trâu ơi, ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta.
(Ca dao)

Trâu được xưng hô như với người: “Trâu ơi”. Đây là cách trò chuyện, xưng hô với trâu như với người.

Một số lưu ý khi sử dụng biện pháp nhân hóa

Thứ nhất: Không sử dụng nhân hóa tùy tiện

Trước khi sử dụng nhân hóa, chúng ta cần cân nhắc và hiểu rõ mục đích của việc sử dụng. Khi muốn sử dụng nhân hóa trong một chi tiết, chúng ta cần hiểu rõ ý nghĩa nghệ thuật của nó: việc sử dụng nhân hóa trong hình ảnh này có ý nghĩa gì? Hình ảnh được nhân hóa ám chỉ điều gì? Chúng ta muốn người đọc hiểu được điều gì thông qua hình ảnh nhân hóa đó. Khi đã trả lời được những câu hỏi đó một cách tốt nhất, chúng ta có thể xây dựng được hình ảnh nhân hóa trọn vẹn, đẹp và ý nghĩa.

Thứ hai: Phân biệt nhân hóa với các biện pháp tu từ khác

Trong chương trình ngữ văn, có nhiều biện pháp tu từ khác nhau như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ. Nhân hóa là một trong những biện pháp dễ nhận biết và áp dụng. Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu rõ về nó. Đừng hiểu một cách chung chung, vì điều này có thể dẫn đến việc sử dụng một cách máy móc và dễ nhầm lẫn với các biện pháp tu từ khác.

Thứ ba: Sử dụng nhân hóa một cách linh hoạt

Không chỉ riêng nhân hóa, tất cả các biện pháp tu từ khác đều phải được sử dụng linh hoạt. Không phải mọi hình ảnh, chi tiết đều thích hợp để sử dụng nhân hóa. Việc sử dụng quá nhiều nhân hóa trong một bài viết có thể mang lại hiệu quả nghệ thuật cao, nhưng đồng thời cũng có thể biến tác phẩm của bạn thành một bài thơ hay một bài văn.

Luyện tập

Hãy chỉ ra và nêu tác dụng của nhân hóa trong đoạn văn sau: “Bến cảng lúc nào cũng đông vui. Tàu mẹ, tàu con đậu đầy mặt nước. Xe anh, xe em tíu tít nhận hàng về và chở hàng ra. Tất cả đều bận rộn.” (Phong Thu).

Trả lời:

Trong đoạn văn ngắn này, chỉ có ba câu nhưng đã nhân hóa ba sự vật là “bến cảng”, “tàu”, “xe”. Đây là những sự vật gần gũi, quen thuộc với chúng ta. Nhờ việc nhân hóa, chúng được mô tả sống động, quyến rũ hơn. Cụ thể như sau:

• Phép nhân hóa: bến cảng đông vui, tàu mẹ, tàu con, xe anh, xe em, tíu tít, bận rộn.
• Tác dụng: Miêu tả sống động quang cảnh bến cảng, với các phương tiện nhộn nhịp, bận rộn. Đồng thời, thể hiện niềm vui, niềm hạnh phúc của tác giả.

Trên đây là một số vấn đề liên quan đến nhân hóa và một số bài tập ví dụ điển hình đi kèm. Mong rằng đây sẽ là một nguồn tài liệu bổ ích giúp Quý bạn đọc trong quá trình nghiên cứu và học tập. Nếu còn thắc mắc hoặc muốn biết thêm thông tin, hãy liên hệ với HEFC để được tư vấn. Chúc các bạn học tập tốt. Xin cảm ơn.