Khám Phá Dấu Triện và Con Dấu Trên Gốm Sứ

Đối với những người yêu thích sưu tập gốm sứ, chắc chắn không còn xa lạ với khái niệm dấu triện và con dấu trên các tác phẩm này. Đặc biệt, những chiếc bình, vại, đĩa trưng bày, ấm tử sa… luôn mang đến xuất xứ, thời gian và ý nghĩa đặc biệt. Vậy, chúng ta hãy cùng DIVA Gốm Sứ tìm hiểu sâu hơn về những dấu hiệu này.

Dấu Triện Trên Gốm Sứ

Dấu triện là các văn tự được khắc lên tác phẩm gốm sứ, thường nhằm mục đích để mọi người biết đến danh tính của nghệ nhân, thương hiệu, dòng gốm… Tương tự, con dấu cũng được tạo ra để đóng lên sản phẩm với số lượng lớn, việc này giúp tiết kiệm thời gian.

Triện, đơn giản nhất, là các văn tự được khắc lên trên đồ gốm sứ. Thông thường, nội dung chủ yếu của triện thường là danh tính của nghệ nhân. Ngoài ra, triện còn có thể hàm ý niên khoản can chi, khoản đường danh trai hiệu, khoản giám định chế tạo, khoản thương hiệu, khoản thi từ cát ngôn (lời thơ mang ý nghĩa may mắn), khoản địa danh, khoản chữ số, tranh hình… Dấu triện được coi là một bằng chứng quan trọng để xác định niên đại và danh tính của nghệ nhân chế tác, cũng như giúp người đam mê đồ cổ hiểu và nhận biết giá trị văn hóa, đồng thời giúp giới thương nhân định lượng giá trị của các tác phẩm.

Dấu triện của Cố Cảnh Chu

Con Dấu Trên Gốm Sứ

Con dấu được sử dụng để thay thế dấu triện khi sản phẩm gốm sứ được chế tác nhanh chóng và với số lượng lớn. Thay vì phải ngồi tỉ mỉ, công phu để khắc dấu triện, người ta sử dụng con dấu để đóng trực tiếp lên sản phẩm, tiết kiệm thời gian và công sức, đồng thời giữ được độ thống nhất hơn trong hình thức. Con dấu có nhiều hình dạng khác nhau, từ hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hình elip cho tới hình ngói úp, hình quả bí, hình rồng, hình lá… Tương tự dấu triện, con dấu cũng mang ý nghĩa quan trọng, là tín chứng cho các sản phẩm gốm sứ.

Con dấu của Lã Nghiêu Thần

Lịch Sử Phát Triển Của Dấu Triện và Con Dấu

Từ thời Tử Sa trở thành môn nghệ thuật, các tác phẩm trước đây vẫn không lưu lại danh tính của nghệ nhân. Chẳng hạn, trên chiếc ấm Tử Sa mà Tư lễ thái giám Ngô Kinh Mạc tìm thấy ở Nam Kinh thời vua Gia Tĩnh không có dấu triện.

Cho đến khi Cung Xuân chế tác ấm Thụ Anh, ông đã sử dụng một loại công cụ để vẽ hai chữ “Cung Xuân” [供春] lên thân ấm. Đây được coi là khởi nguồn cho việc xuất hiện dấu triện trên ấm Tử Sa. Sau đó, vào thời Đại Bân, niên khoản đã được khắc ở dưới đáy của các chiếc ấm Tử Sa, ví dụ như “Canh Mậu đông nhật, Thời Đại Bân” [[庚茂冬日，时大彬].

Con dấu của Uông Dần Tiên

Trong thời đại của Trần Nghiên Viên, dấu triện và con dấu bắt đầu xuất hiện và được khắc dưới đáy ấm. Sau đó, người ta chỉ sử dụng con dấu mà không còn khắc triện nữa. Ví dụ, vua Càn Long sau khi Trần Man Sinh tham gia trà nghệ, dấu triện không chỉ để khắc tên nghệ nhân làm ấm mà còn khắc trai danh thư Trần Man Sinh như “Man Đà hoa quán” [曼陀花冠], “A Man Đà thất” [阿曼陀室]. Nghệ nhân Dương Bành cũng khắc một con dấu ở dưới quai ấm và bên trong nắp ấm, cộng với việc khắc tên thư họa gia trang trí ấm trên thân ấm. Ngoài ra, có một số ấm đặc biệt được khắc lên miệng ấm và phần trong đáy ấm cũng có đóng con dấu của nghệ nhân. Đồng thời, đáy ấm cũng có đóng dấu và khắc triện như “Đại Thanh – Càn Long niên chế” [大清乾隆年制].

Đặc Điểm Của Dấu Triện Và Con Dấu

Dấu triện và con dấu không chỉ thể hiện tài năng, sự điêu luyện và công phu của nghệ nhân, mà còn phản ánh tính nghiêm ngặt trong cách bày trí hình thức và nội dung. Hai dấu này có một số đặc điểm cơ bản sau:

• Con dấu thường được chế tạo rất cầu kỳ, kỹ lưỡng. Các danh gia hoặc chính tay họ hoặc mời chuyên gia điêu khắc giỏi để khắc dấu danh gia. Các sản phẩm giả sẽ không thể được khắc dấu với trình độ điêu luyện và sắc nét như đồ thật.
• Hình thức của con dấu được bố trí một cách hợp lý. Vị trí khắc con dấu được lựa chọn kỹ càng để đảm bảo sự hài hòa với chiếc ấm. Dấu triện của ấm Tử Sa thường được khắc ở 4 vị trí: trong nắp ấm, đáy ấm, đáy quai ấm hoặc phần bụng ấm.
• Kích thước triện phải phù hợp. Kích thước của con dấu, triện và thân ấm phải tương thích và hài hòa với nhau. Ấm lớn đi kèm với triện lớn, ấm nhỏ dùng triện nhỏ. Kích thước triện và các bộ phận khắc triện, con dấu cũng phải cân đối; triện ở đáy ấm so với triện ở nắp ấm, quai ấm phải cân đối về kích thước. Nếu không đạt được tiêu chuẩn đó, nó chắc chắn là đồ giả.

Dấu triện của Ngô Vân Căn

HEFC đã chỉnh sửa

Nguồn: hefc.edu.vn