Câu chuyện tượng trưng cho khát vọng của dân tộc, ngay từ thời đầu, muốn có một sự phát triển nhanh chóng và đầy kỳ diệu, với đủ sức mạnh để đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt và đồng thời bảo tồn dòng họ, xây dựng quê hương. Sự thật là:

Một người mẹ gan góc, ôm trách nhiệm của cả một đồng bào Đảm, đang kiên trì xây dựng Văn Lang, một vùng đất bao phủ bởi Ngũ Lĩnh, để bảo vệ Văn hiến của Hùng Vương, tôn vinh bản sắc Lạc Việt, đóng góp vào huy hoàng của năm châu, như truyền thuyết về Quốc Mẫu Âu Cơ tươi đẹp. (Quốc Mẫu Âu Cơ – Vương Sinh)

Huyền thoại này được ghi chép trong một số thần phả, thần tích về đời Hùng Vương, nhưng nổi tiếng nhất qua truyện Hồng Bàng, một trong những truyện được viết trong sách Lĩnh Nam của Trần Thế Pháp (thế kỷ XV). Phần nội dung về sự ra đời của trăm quả trứng được viết như sau:

“Long Quân cưới Âu Cơ sau đó Âu Cơ sinh ra một bọc trứng, được cho là điềm không bình thường, ném xuống cánh đồng. Sau sáu bảy ngày, bọc trứng vỡ ra trăm quả, mỗi quả nở ra một người con trai, được đưa về nhà nuôi. Không cần sự quan tâm, các con tự lớn lên, trở nên xinh đẹp và đáng kinh ngạc, tất cả đều thông minh và tài giỏi, mọi người đều coi như là những vị thần phi thường. Long Quân sống lâu ở Thủy Quốc và vợ con thường mong muốn quay về Bắc.

Khi đến biên giới, Hoàng Đế nghe nổi nên lo sợ và gửi binh lính để giữ cửa ải, mẹ con Âu Cơ không thể trở về, vì vậy quyết định quay về Nam và gọi Long Quân:

• Bố ở đâu mà để cho mẹ con cô độc, buồn khổ như thế này?

Long Quân đột nhiên quay trở lại và họ gặp nhau ở Đất Tương. Âu Cơ nói:

• Tôi là người Bắc, sống ở cùng vua, sinh ra trăm con trai. Vua bỏ tôi đi và không nuôi con chúng tôi, để tôi trở thành người phụ nữ đơn độc, chỉ biết đau khổ cho chính mình.

Long Quân nói:

• Tôi là hậu duệ của Rồng, đứng đầu họ trưởng của người thủy tộc, còn người là tiên, sống trên đất. Mặc dù sự sinh ra con của chúng ta là kết hợp của âm dương nhưng nước và lửa khắc chế nhau, đường chuyển không hoàn toàn phù hợp, khó sống chung lâu dài. Bây giờ chúng ta phải tách lá. Tôi sẽ đưa năm mươi con về Thủy phủ để cai quản các vùng, còn năm mươi con theo bạn về đất để chia sẻ trị vì. Lên núi hay xuống biển, chúng ta sẽ thông báo cho nhau biết, đừng quên.”

Trăm con nghe theo và sau đó chia tay. Âu Cơ và năm mươi người con lên đất Phong Châu và sống hạnh phúc bên nhau, lựa chọn người con lớn nhất để trở thành vua, đặt tên là Hùng Vương và quê hương là Văn Lang…”.

Trong bộ Ngọc phả cổ truyền về 18 đời Thánh Vương triều Hùng, mà chúng ta thường gọi là Đền Hùng, có ghi chép chi tiết và sinh động hơn về huyền thoại này:

“Khi Âu Cơ mang thai, sau ba năm ba tháng mười ngày, trên núi Nghĩa Lĩnh có mây tăm tối ngũ sắc. Đến giờ Ngọ, ngày 25 tháng 12 năm Giáp Tý, Âu Cơ cảm nhận thai nhi chuyển động. Đến giờ Ngọ, ngày 28, nhà phủ ngập tràn mùi thơm, ánh sáng rực rỡ lan tỏa trong phòng, Âu Cơ sinh ra một bọc trứng trắng ngọc, mang theo mùi hương kỳ lạ. Bắt đầu sinh ra trên núi Ngũ Lĩnh, đất Thổ Thứu phong, ao có hoa sen và đỉnh là đá ngọc.

Vua thấy ý chính trị có điềm lạ kỳ, tuyên bố cho các quan văn võ tuân theo lệnh ý, trung thành và hết lòng tới điện Kính Thiên, thắp hương đèn triều để hỏi vận may của Hoàng đế. Đến giờ Thân, bỗng có một đám mây xanh kéo đến từ phía Tây và tập trung ở thềm rồng của điện Kính Thiên, tự nhiên xuất hiện bốn vị tướng tượng trưng, với chiều cao lớn hơn trượng rưởi, đội mũ hoa, mặc áo xanh gấm, eo thắt đai ngọc, đi giày sắt, miệng tươi cười như ánh sáng, mây uốn lượn, tay cầm một chiếc trống long (sắc) của Thiên Đế Ngọc Hoàng, ban cho Hiền Vương của Nam Miên một bọc trăm trứng, sinh ra từ một nguyên liệu ngọc, trở thành trăm người con trai để cai trị đất nước. Nay họ gửi bốn vị thiên vương tới giúp đỡ, bảo vệ đất nước. Vì vậy, hãy trao cho chúng tôi ánh sáng!

Hiền Vương nhận lấy và truyền lệnh cho các quan văn võ ngẩng mặt kính trọng trời, kính trọng Thiên Vương. Thiên Vương nói:

• Trăm quả trứng ngọc được sinh ra bởi điềm rồng, thiên sứ thông báo cho Hiền Vương biết, hãy đặt chúng vào bàn vàng và mang đến cho chùa Cổ Viễn Sơn, tên là Từ Sơn Thiên Quang Hòa Thượng Thiền Thứu Lĩnh (sau đổi thành Thiền Quang Thiền Tự) và đặt trong chùa, chọn một vị giáo sĩ để chịu trách nhiệm trông coi, thắp hương không ngừng.

Khi bọc trứng vỡ ra, Hiền Vương đứng ra đón nhận, bốn vị thiên vương biến hình một cách tự nhiên và Hiền Vương tràn đầy lòng nhờ cầu cầu nguyện. Đến giờ Ngọ, ngày rằm 15 tháng Giêng, mọi quả trứng đều nở ra và trở thành trăm người con trai. Rồng biến thành năm sắc màu, ánh sáng niềm tin tỏa sáng, mùi hương thiên đường tràn ngập, phủ khắp núi rừng. Trong vòng một tháng, không cần sự chăm sóc, trăm con trưởng thành một cách tự nhiên. Tất cả đều có vẻ đẹp lạ, vẻ ngoài độc đáo, là anh hùng nổi tiếng, cao lớn ba thước bảy tấc.

Hiền Vương triệu gọi sáu công chúa cung phi, giao cho họ vải thêu gấm, lựa chọn thành trăm bộ áo mũ để tặng cho trăm người con trai. Cả ngày, trăm con vui đùa và thường sử dụng lá sen như một món đồ chơi. Sau 100 ngày, các con trở nên thông minh và trưởng thành, không nói mà chỉ cười. Sau 200 ngày, đến ngày 20 tháng 7, trăm người con đồng loạt cười lớn, nói rằng:

• Trời đã sinh ra mười người vị thánh vương để cai trị đất nước, hòa bình cho bốn biển, mang đến niềm vui cho quốc gia, tất cả hoàng tử đều đứng trên thềm rồng.

Bỗng một đám mây ngũ sắc xuất hiện từ trên trời và xuống thềm rồng. Hiền Vương thấy tám vị tướng, đội mũ bằng đồng, mặc áo giáp, chân mang dép bạc, eo thắt đai rồng, khuôn mặt rạng rỡ, mắt sáng như sao, miệng tỏa sáng như ánh hào quang, tay cầm kiếm thần, trượng phủ, phù trợ, thiết phủ, đứng dưới hai bên của ngôi tả hữu; hai bên đối diện nhau, vô hình biến đổi, gió mưa ập đến, bay qua những không gian không rõ, trong điện Ngũ Lĩnh, rồi núi non biến dạng, sông hồ sóng dạt, không thể đếm cơ hội.

Ba giờ sau đó, tám vị tướng mới xưng danh là Tám Kim Cương, đồng thời phục vụ Thiên thần chư Phật, và Bảo Đế cho biết đã sai bốn vị thiên vương đến giúp đỡ và bảo vệ đất nước. Nay tất cả đã trưởng thành, tinh thông sự trị, tám vị tướng đưa các vương tử tới cửa khuyết để thể hiện sự tri ân với hoàng thượng, và quản lý đất nước.

Sau khi tám vị tướng đi, họ bay lên trời và biến mất. Tám vị tướng để lại cho Hiền Vương một chiếc long bài, một án thiên bảo, một viên ngọc trắng, một quyển sách của thiên thần, một cái thước ngọc và một chiếc bàn vàng để đặt trong điện. Hiền Vương nhận lấy và coi đó như là một trời ứng đối với điềm lành, để đảm bảo sự yên bình của đất nước.

Vua thấy trăm người con trai bỗng nhiên cao lớn, tầm thường cao bảy thước ba tấc, mỗi người cầm một vật phẩm thiên bảo thần khí và đứng hai bên tả hữu, lòng kính trọng hoàng phụ. Hiền Vương ra lệnh:

• Trăm người con trai đã được sinh ra từ thiên bảo, đều có võ nghệ thần đồng, là anh hùng văn võ giúp đất nước hòa bình, thiên hạ phụ thuộc vào sự giáo hóa của chúng ta, quân thần phụ tử vui vẻ cùng nhau”.

Đó là nội dung cơ bản về huyền thoại trăm quả trứng. Mặc dù có những yếu tố không hợp lý, nhưng câu chuyện này vẫn có sức sống mạnh mẽ và là nguồn cảm hứng lớn cho dân tộc Việt Nam trong quá trình phát triển, với tất cả những khó khăn và thử thách, nhưng luôn luôn kiên cường và hùng dũng trong suốt hàng ngàn năm lịch sử của mình.

Vì vậy, không chỉ ngày nay mọi người mới băn khoăn về huyền thoại này, ngay cả các nhà sử học thời phong kiến cũng thấy những khía cạnh không hợp lý và coi đây là một điều “hoang đường, quái dị”. Nhưng trên hết, ý nghĩa sâu sắc của câu chuyện vẫn được giữ lại, đó chính là lòng tự hào về nguồn gốc dân tộc.

Nhà sử học Ngô Sĩ Liên đã viết: “Thánh hiền đã sinh ra, tất có cái khác thường… Lạc Long Quân lấy con gái Đế Lai và sinh ra trăm người con trai. Điều đó không phải là công việc đã xây dựng nên dân tộc Việt ta sao?” (Đại Việt sử ký toàn thư).

Ngô Thì Sĩ trong sách Việt sử tiêu án viết: “Có người hỏi liệu có thể sinh ra một bọc trăm trứng. Câu trả lời là: con rồng sinh ra tự nhiên đã có cái khác thường… Nếu xem xét thực tế, số lượng đó chưa đủ, huống chi là chuyện sinh ra trăm trứng!”.

Các sử thần triều Nguyễn trong cuốn Khâm định Việt sử thông giám cương mục cho rằng đó chỉ là một lời chúc mừng cho dân tộc phát triển nhanh chóng, sống trong tình nghĩa đồng bào: “Trong Kinh Thi có câu: Tắc bách tư nam (hàng trăm con trai). Đó chỉ là lời chúc mừng cho nhiều người con trai, nếu xem xét thực tế, chưa hẳn là đúng, chúng ta chỉ nói là sinh ra trăm quả trứng!”.

Vì vậy, đừng lo lắng về sự huyền bí và không hợp lý xung quanh câu chuyện mẹ Âu Cơ sinh ra bọc trứng. Hãy để ý đến ý nghĩa sâu sắc của câu chuyện, tức lòng tự hào về cội nguồn dân tộc.