Nhắm mục tiêu phân bổ lợi ích và rủi ro

Liên kết trong sản xuất và kinh doanh luôn là xu hướng được khuyến khích trong nhiều nền kinh tế trên thế giới. Ngành nông nghiệp Việt Nam hiện vẫn đang là một nền nông nghiệp nhỏ, yếu đuối, vẫn sản xuất theo phương pháp truyền thống. Vì thế, sự hợp tác, liên kết trong ngành ngày càng cần thiết hơn bao giờ hết.

Theo lý thuyết chung, liên kết nhằm phân bổ lợi ích và rủi ro giữa các bên tham gia để cùng nhau phát triển. Liên kết có thể chia thành liên kết dọc và liên kết ngang. Liên kết dọc là liên kết giữa các bên theo quy trình sản xuất (từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng), trong khi liên kết ngang là liên kết giữa các bên, các đối tượng tham gia vào các hoạt động tương tự (ví dụ: liên kết giữa các hộ nông dân, các hợp tác xã).

Mô hình chuỗi sản xuất và kinh doanh

Mô hình liên kết dọc phổ biến trong vài năm qua là mô hình chuỗi sản xuất, kinh doanh, chế biến và phân phối sản phẩm khép kín. Trong mô hình này, doanh nghiệp đóng vai trò nhà đầu tư, tổ chức sản xuất, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và đảm bảo thị trường tiêu thụ. Nông dân nhận lợi nhuận dựa trên mức đầu tư và được hỗ trợ một phần chi phí xây dựng cơ bản ban đầu, chi phí lao động và sản xuất trên đất của họ. Mô hình này sẽ thành công hơn khi doanh nghiệp có vốn lớn và thị trường tiêu thụ ổn định. Ví dụ cho mô hình này là mô hình tổ chức chăn nuôi lợn và gia cầm tại Công ty cổ phần chăn nuôi CP Việt Nam, mô hình tổ chức vùng nguyên liệu sản xuất chế biến cá tra thuộc Công ty cổ phần thuỷ sản Hùng Vương và Công ty cổ phần xuất nhập khẩu thuỷ sản An Giang.

Mô hình khác là nông dân góp cổ phần với doanh nghiệp bằng giá trị quyền sử dụng đất. Doanh nghiệp đảm nhận việc đầu tư giống, vốn, KHKT và tổ chức quản lý dự án. Nông dân góp cổ phần bằng giá trị quyền sử dụng đất và trở thành cổ đông, được chia cổ tức hoặc được tuyển dụng làm công ăn lương, tham gia vào việc sản xuất và nhận tiền lương. Mô hình này xuất hiện nhiều trong ngành sản xuất cao su tại Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Bà Rịa – Vũng Tàu và ngành mía đường tại Thanh Hoá. Một ưu điểm của hình thức liên kết này là có tính hợp tác và chia sẻ rủi ro cao giữa nông dân và doanh nghiệp.

Mô hình liên kết ngang

Ngoài các mô hình liên kết dọc, cũng đã xuất hiện mô hình liên kết ngang, liên kết giữa các nhà sản xuất, các đơn vị kinh doanh. Một mô hình tiêu biểu là hợp tác xã (HTX), tổ hợp tác kiểu mới.

Hiện có hàng trăm HTX kiểu mới được hình thành và phát triển trong thời gian gần đây, đang sản xuất và kinh doanh hiệu quả, hỗ trợ phát triển kinh tế cho hộ gia đình trong xã. Một số HTX nổi bật trong lĩnh vực này là Hợp tác xã thủy sản Thới An, mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ cá tra ở Cần Thơ; HTX chăn nuôi bò sữa Evergrowth ở Sóc Trăng; HTX dịch vụ sản xuất nông nghiệp Tân Cường của tỉnh Đồng Tháp; HTX hoa cây cảnh Văn Giang tỉnh Hưng Yên… Các HTX này cung cấp dịch vụ sản xuất cả ở đầu vào và đầu ra cho hộ gia đình như cung cấp vật tư, phân bón, thức ăn gia súc, bảo vệ thực vật và tiêm phòng cho gia súc, gia cầm. HTX còn là cầu nối giữa doanh nghiệp với nông hộ, đại diện cho hộ ký hợp đồng cung cấp nguyên liệu cho doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu nông sản, đồng thời bảo vệ quyền lợi cho xã viên. Nhiều HTX hiện nay có doanh thu hàng chục tỷ đồng mỗi năm và đóng góp vào sự nâng cao đời sống của người nông dân.

Ngoài ra, hiện có khoảng 114.000 Tổ hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp (số liệu năm 2011) hoạt động theo quy định tại Nghị định số 151/2007/NĐ-CP của Chính phủ ban hành năm 2007. Đây là một con số ấn tượng cho sự phát triển của kinh tế hợp tác trong nông nghiệp hiện nay.

Các tổ chức hợp tác theo quy mô cộng đồng làng, xã dưới hình thức HTX dịch vụ nông nghiệp, công ty cổ phần cũng phát triển mạnh trong thời gian qua. Loại hình HTX này phát triển mạnh ở các tỉnh phía bắc thực hiện các dịch vụ đầu vào và đầu ra cho sản xuất như tưới tiêu, cung cấp giống, vật tư phân bón, tổ chức dịch vụ làm đất, thu hoạch và chuyển giao KHKT, dịch vụ bảo vệ thực vật tập trung và tiêu thụ nông sản cho xã viên. Nhiều hợp tác xã và tổ hợp tác hiện nay còn đảm nhận việc thu gom và xử lý rác thải, bảo vệ môi trường và cung cấp nước sạch ở nông thôn. Các dịch vụ của HTX không chỉ hỗ trợ các thành viên HTX mà còn phục vụ cả cộng đồng làng xã.

Mở rộng hình thức liên kết dọc

Đánh giá từ nhiều chuyên gia trong ngành nông nghiệp, chúng ta thường khuyến khích và tổ chức nhiều mô hình liên kết ngang hơn là liên kết dọc, chẳng hạn như thành lập các hợp tác xã, các tổ hợp tác,… Tuy nhiên, để sản xuất hiệu quả và nông sản của chúng ta có thể cạnh tranh được với các nước khác, cần mở rộng hình thức liên kết dọc. Các hình thức này sẽ phân bố lợi ích và rủi ro hài hòa giữa các bên tham gia. Liên kết trong sản xuất nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và là điều cần thiết trong thời điểm hiện tại. Để phát huy những lợi thế từ liên kết sản xuất nông nghiệp, theo các chuyên gia, cần nghiên cứu, phát triển và tăng cường liên kết dựa trên quan điểm phát triển chuỗi nông sản, đặc biệt là chuỗi giá trị nông sản. Việc đồng bộ tất cả các khâu từ sản xuất đến người tiêu dùng là cần thiết để đạt được hiệu quả cao.

Edited by: HEFC