Trong các dự báo thời tiết, nhà dẫn chương trình thường nhắc đến “gió mùa Đông Bắc” đưa theo khối không khí lạnh từ phía Bắc xuống nước ta… Nhưng thuật ngữ “gió mùa Đông Bắc” có ý nghĩa gì?

Thuật ngữ “Gió mùa” và nguồn gốc

Gió mùa có nguồn gốc từ từ thuật ngữ tiếng Ả Rập “Mawsim” (nghĩa là “mùa”) và trong tiếng Anh được gọi là “Monsoon”.

Livescience định nghĩa, gió mùa là kiểu gió thổi theo mùa (trong một thời gian nhất định) trong một khu vực cụ thể. Theo Cục quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA), gió mùa được tạo ra bởi sự chênh lệch nhiệt độ giữa đất liền và đại dương. Có hai loại gió mùa là gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hè.

Gió mùa mùa hè thổi từ Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương vào đất liền, gây mưa và làm cho không khí mát mẻ. Trong khi đó, gió mùa mùa đông thổi từ đất liền châu Á ra biển, mang theo không khí lạnh có thể gây mưa và làm lạnh.

Tại sao gọi là “gió mùa Đông Bắc”

Gió mùa Đông Bắc có nhiều tên gọi khác nhau như gió mùa mùa đông hay gió Đông Bắc. Vùng có gió mùa Đông Bắc (chỉ tính riêng Việt Nam) là Miền Bắc và Bắc Trung Bộ.

Ngoài ra, gió mùa này còn được gọi là “gió chướng” ở Nam Bộ, là tên gọi địa phương của người nông dân ở Nam Bộ dùng để chỉ gió mùa Đông Bắc và gió tín phong.

Nguồn gốc và tên gọi của gió mùa Đông Bắc

Gió mùa là loại gió thổi theo mùa (ở thời gian nhất định) trong một khu vực.

Theo GS.TS Nguyễn Lân Dũng, vào mùa đông, nhiệt độ trên biển cao hơn nhiệt độ trên đất liền và không khí luôn chuyển động từ vùng không khí lạnh sang vùng không khí nóng.

Cho nên, gió mùa mùa đông có nguồn gốc từ trung tâm áp cao Siberia thổi xuống, vào nước ta từ hướng Đông Bắc nên được gọi là gió mùa Đông Bắc.

Đơn giản hiểu, vào mùa đông, Miền Bắc chịu tác động của khối không khí lạnh từ phía Bắc thổi theo hướng đông bắc, gọi là gió mùa Đông Bắc.

• Tính chất của gió mùa Đông Bắc: Gió mùa Đông Bắc mang theo khối không khí lạnh thổi theo từng đợt. Mỗi đợt gió mùa kéo dài từ 3 đến 7 ngày.
• Thời gian hoạt động của gió mùa Đông Bắc: Từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Với tính chất lạnh khô (từ tháng 11 đến tháng 1 năm sau) và lạnh ẩm (từ tháng 2 đến tháng 3).
• Hệ quả của gió mùa Đông Bắc: Gió mùa Đông Bắc được xem là một trong những hiện tượng thời tiết nguy hiểm. Nó không chỉ gây mưa, gió mạnh, lạnh/rét mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Vào những tháng chính đông, trời đêm rét đậm, rét hại và những đặc hiệu này còn gây thiệt hại cho các cây trồng và động vật nuôi.

Một điều thú vị về gió mùa là gió mùa Tây Nam, là khối không khí từ biển thổi vào đất liền. Gió này có nguồn từ áp cao Nam Ấn Độ Dương. Gió này có tính chất nóng ẩm và dễ gây mưa. Gió mùa Tây Nam hoạt động từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm.

Có bao nhiêu loại dự báo về không khí lạnh?

Theo Trung tâm Khí tượng Thủy văn quốc gia, thông tin dự báo không khí lạnh sẽ được phát ra tùy thuộc vào tình hình cụ thể của từng đợt không khí lạnh, có hoặc không có front lạnh, sẽ có các tiêu đề dự báo như sau:

Tin dự báo Gió mùa đông bắc

Khi không khí lạnh có khả năng xâm nhập vào nước ta và làm thay đổi hệ thống gió đã có từ trước thành gió hướng lệch về phía bắc, gây ra gió mạnh từ cấp 6 trở lên và kéo dài quá 3 giờ trên Vịnh Bắc Bộ (và ngoài khơi Trung Bộ);

Hoặc khi không khí lạnh có khả năng xâm nhập vào miền Bắc nước ta và làm thay đổi hệ thống gió đã có từ trước thành gió hướng lệch về phía bắc (không xét tốc độ gió), đồng thời làm thay đổi rõ rệt về thời tiết trong một khu vực: có nghĩa là có nhiều mây, mưa tăng đột ngột và nhiệt độ trung bình ngày giảm từ 3 đến 5 độ C đối với ít nhất một nửa số trạm trong ít nhất một khu vực;

Hoặc khi không khí lạnh có khả năng làm cho hệ thống gió đã có từ trước thay đổi thành gió hướng lệch về phía bắc (không xét tốc độ gió), đồng thời gây mưa rào và dông rộng ở một khu vực, có thể có gió giật mạnh trên cấp 6, tố, lốc, mưa đá… và nhiệt độ cao nhất giảm từ 5 đến 7 độ C đối với ít nhất một nửa số trạm trong ít nhất một khu vực.

Thông tin về Gió mùa Đông Bắc được phát khi không khí lạnh có khả năng xâm nhập vào miền Bắc nước ta và làm thay đổi hệ thống gió đã có trước đó.

Tin dự báo Gió mùa đông bắc và rét

Thường được phát khi thấy đợt không khí lạnh có khả năng làm giảm nhiệt độ trung bình ngày xuống dưới 15 độ C (rét và rét đậm) ở vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ, và có khả năng kéo dài từ 2 ngày trở lên.

Tin dự báo tăng cường không khí lạnh

Thông tin này được phát khi không khí lạnh tăng cường xuống nước ta. Trong khi vẫn còn không khí lạnh ở các tỉnh phía bắc và hướng gió chưa thay đổi (gió hướng lệch về phía bắc), tuy nhiên tốc độ gió đã suy yếu đáng kể, gió đã giảm xuống dưới cấp 5 ngoài khơi, nhưng có khả năng có một đợt không khí lạnh khác, gây ra gió mạnh từ cấp 6 trở lên và kéo dài quá 6 giờ trên Vịnh Bắc Bộ (và ngoài khơi Trung Bộ).

Tin dự báo tăng cường không khí lạnh và rét

Thông tin này được phát khi không khí lạnh tăng cường và có khả năng làm giảm nhiệt độ trung bình ngày xuống dưới 15 độ C ở vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ, và có khả năng kéo dài từ 2 ngày trở lên.

• Vì sao “Sài Gòn sáng nắng chiều mưa”?
• Vì sao nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa?
• Tại sao bão ở Việt Nam thường đổ bộ vào miền Trung?

Để biết thêm thông tin về gió mùa Đông Bắc và các hiện tượng thời tiết khác, hãy truy cập HEFC.