Phim tài liệu thi ca (Poetic Documentaries)
Năm 1920, thể loại phim tài liệu thi ca trở nên phổ biến với mục tiêu tạo nên những bộ phim tươi đẹp, lôi cuốn và gợi lên nhiều cảm xúc. Những bộ phim này tập trung truyền tải những trải nghiệm cảm xúc cho người xem hơn là chỉ đơn thuần tường thuật sự vật, sự việc.
Một số bộ phim đáng xem:
- Coal Face (1935) – Đạo diễn Alberto Cavalcanti
- Fata Morgana (1971) – Đạo diễn Werner Herzog
- Tongues Untied (1989) – Đạo diễn Marlon Riggs
- Welt Spiegel Kino (2005) – Đạo diễn Gustav Deutsch
Phim tài liệu mô tả (Expository Documentaries)
Ngược lại với phim tài liệu thi ca, thể loại phim tài liệu mô tả tập trung vào việc miêu tả, thông báo, hoặc tường thuật về những sự kiện có thật trong cuộc sống mà không cần xây dựng mạch cảm xúc cho phim. Các kênh truyền hình như A&E và History Channel là những nơi sản xuất những loại phim tài liệu mô tả này.
Một số bộ phim đáng xem:
- The Plow That Broke the Plains (1936) – Đạo diễn Pare Lorentz
- City of Gold (1957) – Đạo diễn Colin Low và Wolf Koenig
- Waiting for Fidel (1974) – Đạo diễn Michael Rubbo
- March of the Penguins (2005) – Đạo diễn Luc Jacquet
Phim tài liệu quan sát (Observational Documentaries)
Phim tài liệu quan sát được ra đời nhằm ghi nhận mọi khía cạnh xung quanh một chủ đề chính, bao gồm cả những khoảnh khắc hiếm hoi và riêng tư của chủ thể. Ví dụ như bộ phim “In the Room with JFK and RFK” là một thước phim thuộc thể loại này, vì nó ghi lại cuộc họp của tổng thống John F. Kennedy với thượng nghị sĩ Robert F. Kennedy. Bộ phim này cho thấy cảnh họp, các góc máy quay tạo nên bức tranh về tổng thống chuẩn bị vào phòng họp, căng thẳng trong buổi họp và biểu hiện sự căng thẳng trên gương mặt tổng thống.
Một số bộ phim đáng xem:
- Crisis: Behind a Presidential Commitment (1963) – Đạo diễn Robert Drew
- Salesman (1969) – Đạo diễn Albert Maysles, David Maysles và Charlotte Zwerin
- Hoop Dreams (1994) – Đạo diễn Steve James
- The Monastery: Mr Vig and the Nun (2006) – Đạo diễn Pernille Rose Grønkjær
Phim tài liệu có sự tham gia (Participatory Documentaries)
Phim tài liệu có sự tham gia là sự kết hợp của phim tài liệu quan sát và phim tài liệu mô tả, đồng thời chứa đựng yếu tố tác động từ nhà làm phim hoặc người quay phim đến các nhân vật xuất hiện trong phim. Điều này thể hiện qua tiếng nói của nhà làm phim sau máy quay, việc thúc giục các nhân vật trả lời câu hỏi hoặc gợi ý hành động tiếp theo của họ… Do đó, các bộ phim tài liệu quan sát hoặc phim tài liệu mô tả có sự xuất hiện của ê-kíp sản xuất được xếp vào thể loại phim tài liệu có sự tham gia.
Một số bộ phim đáng xem:
- Chronicle of a Summer (1961) – Đạo diễn Edgar Morin và Jean Rouch
- Sherman’s March (1985) – Đạo diễn Ross McElwee
- Paris Is Burning (1990) – Đạo diễn Jennie Livingston
- The Danube Exodus (1998) – Đạo diễn Péter Forgács
Phim tài liệu phản thân (Reflexive Documentaries)
Phim tài liệu phản thân tương tự như phim tài liệu có sự tham gia, đều kết hợp yếu tố nhà làm phim và những người tham gia. Tuy nhiên, khác biệt chính giữa hai thể loại này là phim tài liệu phản thân tập trung vào bản thân người quay phim và những gì người quay nhìn thấy, cảm nhận, mà không đề cập đến các chủ thể thứ ba như trong phim tài liệu có sự tham gia.
Ví dụ điển hình là bộ phim không lời “Man with a Movie Camera” của nhà sản xuất phim người Liên Xô Dziga Vertov. Phim này miêu tả cuộc sống hàng ngày ở thành phố Odessa và các thành phố khác thuộc Liên bang Xô Viết thời bấy giờ, với những hình ảnh về công việc, nghỉ ngơi và sử dụng các máy móc hiện đại.
Một số bộ phim đáng xem:
- …No Lies (1973) – Đạo diễn Mitchell Block
- Surname Viet Given Name Nam (1989) – Đạo diễn T. Minh-ha Trinh
- Biggie & Tupac (2002) – Đạo diễn Nick Broomfield
Phim tài liệu trình diễn (Performative Documentaries)
Mặc dù được gọi là phim tài liệu trình diễn, thực tế không có sân khấu hay buổi biểu diễn nào được đề cập trong thể loại này. Đây là những bộ phim kết nối với quan điểm hoặc trải nghiệm cá nhân về những vấn đề chính trị hoặc sự kiện lịch sử có ảnh hưởng. Một ví dụ nổi bật trong thể loại này là bộ phim “Bowling for Columbine” của đạo diễn Michael Moore. Bộ phim này đạt giải Oscar năm 2003 và nói về cuộc thảm sát tại trường trung học Columbine High School vào năm 1999 và văn hóa sử dụng súng tại Mỹ.
Một số bộ phim đáng xem:
- Drifters (1929) – Đạo diễn John Grierson
- Night and Fog (1956) – Đạo diễn Alain Resnais
- The Thin Blue Line (1988) – Đạo diễn Errol Morris
- Bowling for Columbine (2002) – Đạo diễn Michael Moore
Với sự đa dạng về đề tài và phong cách thực hiện, thế giới phim tài liệu không hề khô khan như chúng ta thường nghĩ. Hãy thử xem một trong những bộ phim đã được gợi ý ở trên và chia sẻ cảm nhận của bạn về thể loại phim tài liệu này!
Edit và dịch bởi HEFC
