Sự lôi cuốn của tên gọi Mat xcơ va và Moscow

Trong quá trình Pháp thuộc, nền văn hóa toàn cầu đã tiếp cận Việt Nam thông qua sự trung gian của Pháp. Đó là lúc Mạc Tư Khoa thay đổi thành Mat xcơ va, sau đó, khi ta giành được tự chủ, ta có thể trực tiếp giao tiếp với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, và ta gọi địa danh đó là Moscow. Tuy nhiên, lại theo cách gọi của Anh – Mỹ, chúng ta gọi thành Moscow. Trong khi đó, từ nguyên gốc Mockba của ngôn ngữ Slavic đã được chuyển sang ngôn ngữ La-tinh, gần giống với tiếng Việt và phát âm giống như người Nga gọi thủ đô của họ là Moskva, nhưng rất ít được sử dụng.

Sự lệ thuộc vào ngôn ngữ nước khác

Gần như tất cả các từ riêng của các quốc gia trên thế giới và các từ không thể dịch được, trừ những từ quen thuộc, chúng ta đều sử dụng nguyên bản theo kiểu tiếng Anh. Điều này làm cho văn bản tiếng Việt trở nên lộn xộn với những từ tiếng Anh, giống như lúa mì trắng lộn xộn trong bữa cơm. Thậm chí, cả hai từ riêng của các quốc gia láng giềng và thân thuộc với chúng ta như Lào và Campuchia, chúng ta cũng thường sử dụng theo kiểu Pháp hoặc Anh. Nhiều người vẫn thích viết là Vientiane theo kiểu Pháp-Anh hơn là Viêng Chăn theo kiểu Việt Nam. Ngay cả trong thời kỳ khi còn phụ thuộc vào văn hóa Trung Quốc, ông bà ta vẫn đủ tự trọng để không sử dụng tiếng Hán trong nguyên bản mà Việt hóa để sử dụng. Nhờ điều này mà những từ riêng như Luân Đôn, Khổng Tử, Nhật Bản hay các từ chuyên ngành như Đảng bộ, kinh tế, học thuyết, giải tích, định luật, bổ đề, nguyên tử… xuất hiện trong văn bản tiếng Việt mà không gây lộn xộn và không ai cho đó là từ nước ngoài.

Tuy nhiên, khi chuyển từ riêng nước ngoài sang tiếng Việt, việc này không dễ dàng, đặc biệt là với các ngôn ngữ sử dụng chữ cái La-tinh. Hơn nữa, chưa có cơ quan có thẩm quyền về ngôn ngữ nào thiết lập một tiêu chuẩn thống nhất để Việt hóa các từ đó.

Trước năm 1975, ở miền Nam, các học giả và chuyên gia hàng đầu như GS Lê Văn Thới, Chu Phạm Ngọc Sơn, Phạm Hoàng Hộ, Nguyễn Chung Tú… đã thành lập một nhóm biên soạn và Việt hóa các từ riêng và các thuật ngữ không thể dịch từ nước ngoài để sử dụng thống nhất trên toàn miền Nam. Thật tiếc là công trình của họ chỉ được hoàn thành đến chữ C trước khi bị gián đoạn. Tuy nhiên, các học giả đã đề ra một số nguyên tắc cơ bản và cần thiết để Việt hóa các từ không thể dịch từ nước ngoài.

Nếu có thể thống nhất một số nguyên tắc cơ bản để chuyển ngữ, thì việc sử dụng các từ riêng nước ngoài không sẽ trở nên không còn lộn xộn như hiện tại. Liệu có cơ quan chịu trách nhiệm về ngôn ngữ nào có thể làm được điều này?

HEFC hefc.edu.vn

(*): Montesquieu, J.J. Rouseau, Napoleon, Karl Marx